Şərəfli ömür yolu TƏBRİK EDİRİK!

Professor Teymur Əhmədovun böyük ömür yolu, humanitar düşüncəmizin müxtəlif sahələrində yorulmaz fəaliyyət, çeşidli janrlarda qələmə aldığı çoxsaylı əsərlər ona ədəbi-elmi fikrə şöhrət və nüfuz qazandırılmışdır. Xalqımızın bir əsrə yaxın zaman hüdudlarındakı ən mürəkkəb ictimai, sosial və ədəbi-mədəni hadisələrin şahidi, iştirakçısı, ona dəyər və təhlil verən müəllif kimi öz vətəndaşlıq mövqeyini, prinsipiallığı ilə seçilən ziyalı nəslinin yadigarlarındandır. Professor Teymur Əhmədov, ilk növbədə, tədqiqatçı alimdir, görkəmli ədəbiyyat tarixçisidir. "Ədəbi-bədii fikir tarixindən" başlıqlı əsəri XIX-XX əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının milli və ictimai xadimlərinin yaradıcılıq yolunun tədqiqatına ayrıldı. M.Ş.Vazeh, M.F. Axundzadə, N.Nərimanov, H.Zərdabi, S.Mümtaz və başqa klassiklər haqqında yeni söz demək üçün uzun illər keçmiş SSRİ-nin müxtəlif arxivlərində axtarış aparmış, bu klassiklərin ədəbi irsində və ictimai fəaliyyətdə olan qiymətli məqamları üzə çıxartdı ki, onlar milli tərəqqiyə, milli ictimai şüurun inkişafına təkan təsir edir. Bu klassiklər içərisində T.Əhmədovu bütün yaradıcılığı boyu düşündürən və məşğul olan Nəriman Nərimanovdur. Nəriman Nərimanov irsinin toplanması, nəşri və araşdırılmasına görə xalqımız Teymur Əhmədova minnətdardır. milli ictimai şüurun inkişafına təkan nəzarət. Bu klassiklər içərisində T.Əhmədovu bütün yaradıcılığı boyu düşündürən və məşğul olan Nəriman Nərimanovdur. Nəriman Nərimanov irsinin toplanması, nəşri və araşdırılmasına görə xalqımız Teymur Əhmədova minnətdardır. milli ictimai şüurun inkişafına təkan nəzarət. Bu klassiklər içərisində T.Əhmədovu bütün yaradıcılığı boyu düşündürən və məşğul olan Nəriman Nərimanovdur. Nəriman Nərimanov irsinin toplanması, nəşri və araşdırılmasına görə xalqımız Teymur Əhmədova minnətdardır.

Azərbaycan xalqının tarixi taleyində müstəsna xidmətlər olan böyük-ictimai siyasi xadim, görkəmli ədib Nəriman Nərimanov fenomeninə XX əsrin hər bir tarixi mərhələsində münasibətdə olub. Bunun başlıca səbəbi siyasi konyunktura ilə birlikdə, N.Nərimanov fenomenini müəyyən edən tarixi-siyasi gedişat mahiyyəti və Nərimanovun bu fonda böyük ədəbi-siyasi şəxsiyyət kimi təkamül prosesini əks etdirən faktlar və sənədlərin bütövlükdə ortada olmaması, ona görə təhlil olunan elmi vüsət və yaşayış məskənini kəsərinin zəifliyində idi .

Professor Teymur Əhmədov XX əsr Şərqinin böyük ədəbi-ictimai siması olan N.Nərimanova abidə qoymuşdur. Bu abidənin möhtəşəmliyi ona sərfəli olan yarım əsirlik vətəndaş-alim ömrünün məzmununu ifadə edir. Çox əsərli kitabları, tərtibləri, məqalələri ilə elmi reallığı çevirən Teymur Əhmədov humanitar elmin geniş sahədəki ehtiva edən "Nərimanovşünaslığın" qadağandır. Onun əsərlərində N.Nərimanov fenomeni bütün tərəflərin XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan, Qafqaz, Rusiya hüdudlarında başlar. Moskva, Tiflis, Sankt-Peterburq, Bakı, Həştərxan kimi arxivlərdə çalışdığı uzun müddət N.Nərimanovla əlaqəli çoxsaylı sənədləri üzə çıxaran Teymur Əhmədov, eyni zamanda ədəbi-tarixi proseslərin davamlılığını, məzmunu. haqqında dolğun təsəvvür yaradır.

Professor Teymur Əhmədovun bu əsərini "N.Nərimanov" ensiklopediyası da adlandırmaq mümkündür. mədəni sahədəki böyük fəaliyyət, onun tədqiqat tarixi, dünyagörüşünün formalaşması və təkamülü kimi amillər ilk dəfədir ki, eyni müəllif, tarixilik prinsiplərinə əsaslanan konsepsiya və tam vətəndaşlıq mövqeyindən təqdim olunur.

Nəriman Nərimanovun yaradıcılıq yolu XIX əsrin sonu - XX əsrin ilk onillikləri kimi çoxşaxəli gerçəkliyin fonunda keçdi. Yalnız vətəndaş tədqiqatçı inadkarlığı ilə bu dövrdə mətbuat tarixini, onun görkəmli təmsilçilərindən olan N.Nərimanovun tarixi xidmətlərinin vüsətini, xalqın tərəqqisində rolunu üzə çıxartmaq mümkündür. Müəllif bu missiyanı bu gün də davam etdirir.

Teymur Əhmədovun bu əsərlərində ədəbiyyatşünas, tarixçi, teatrşünaslar və mübahisəsiz deyirlər ki, ictimai-siyasi gedişat, dövlətçilik, milli müəyyənlik məsələlərini obyektiv dəyərləndirmək fəlsəfi düşünmək, fəlsəfi mühakimə və ümumiləşdirmə qüdrətinə malik tədqiqatçı "məni" özünü büruzə verir.

Əsərin ədəbi-elmi ictimaiyyət üçün vacib dəyərlərdən biri N.Nərimanovun ədəbi-siyasi, ictimai portretini yaratmaqda əsas təhlil üsulu kimi bədii yaradıcılığının estetik tutumu ilə ictimai görüşlərin paralel, nisbi təhlil edilməlidir. Müəllifin bu barədə vaxtı ilə Y.Qarayevin iştirak etdiyi mülahizələrə tərəfdar olduqları üçün Teymur müəllimin bir tədqiqatçı kimi yüksək elmi əxlaqının təmin edildi. "Tarixi Nadirin ideya və islahatları əsərdə yeni bir məna və vüsət almış, dövlət və cəmiyyət haqqında N.Nərimanovun öz manifestini elan edən vasitəyə çevrilmişdir" (Y.Qarayev).

Kitabın böyük bir fəsli N.Nərimanovun teatr mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə araşdırıldı. Vaxtı ilə akademik M.İbrahimov yazırdı: "... Nərimanov birinci dəfə böyük rus yazıçısı Qoqolun" Müfəttiş "komediyasını azərbaycanca tərcümə etdi və Qorodniçi rolunu özü oynamadı". Kitabda N.Nərimanovun elm aləminə məlum olmayan, çox sayda qəzetdə dərc olunmuş məqalələri, müxtəlif nəşrlərdə əksini tapmış məlumatlar, onu bir teatr xadimi kimi tanıda bilir və tədqiqatçının özünün də teatr tarixi haqqında zəngin məlumat sahibi olduğunu sübut edir. Kitabın "Nəriman Nərimanov və teatr mədəniyyəti" fəsli teatr tarixinin tədqiqi məqamında bir neçə baxımdan əhatə olunur. mətbuat və teatr hadisələrinin kontekstində araşdırılır. Müəllif bu zaman teatr mədəniyyətini irəli aparan yaradıcılıq prinsiplərini, həyat və teatr sənəti arasındakı "ünsiyyətin" tarixi mahiyyətini obyektiv müəyyənləşdirdi. yaradıcılığına dərindən bələddir və bu iş yeni söz demək iqtidarındadır.

T.Əhmədovun tədqiqatçılıq təcrübəsi bu gün sanballı örnəkdir. Onun N.Nərimanovun yaradıcılığı ilə əlaqəli olan Azərbaycanda bolşeviklərin inkişafına gəlməyə qədər və sonrakı dövrdə elmi təhlillər hazırlanan faktların əksəriyyəti məhz Teymur Əhmədova məxsusdur və XX əsr ədəbiyyat tarixinin öyrənilməsində müstəsna vəziyyətə gətirilir. Təkcə onu söylədi ki, 1929-1935-ci illər, sovet dövrünün plüralizmə imkanını bir dəfə də nəşr etdirdi "Literaturnaya ensiklopediya" kimi tarixi əlaqələri itirməmiş bir nəsrdə N.Nərimanov haqqında yazılar ümumi Azərbaycan ədəbi-mədəni sərvətləri haqqında mülahizələr təsəvvürü yaradır.

Dövlətin nüfuzlu alimləri bu möhtəşəm elmi nəşrdə N.Nərimanov irsi fonunda ədəbi-ictimai fikir tariximizə təsir əsrin 20-ci illərinin münasibətini qiymətləndirir. H.Zeynallıdan sonra bu nəşrə bir mənbə kimi ciddi elmi münasibəti T.Əhmədovun göstərilən tədqiqatında görürük.

N.Nərimanovun ədəbi-nəzəri görüşləri bu kitabda ilk sistemli təhlilini tapır və ədəbi-fikir tariximizin inkişafını müəyyən boşluğu doldurur. T.Əhmədov N.Nərimanovun ədəbiyyat və sənət mülahizələrini ədibin bədii və siyasi dünyagörüşü ilə təhdid edir. Onun estetik görüşlərinin mərkəzində maarifçilik, həm də, N.Nərimanovun rus və dünya ədəbiyyatının görkəmli işlərini çətinləşdirdiyini, bu əsərləri təlqin edən böyük humanist ideyaların onun ədəbi görüşləri ilə müəllif haqlı olaraq belə nəticəyə gəldi ki, N.Nərimanov sənətin ali missiyasını milli-mənəvi tərəqqiyə xidmətdə görür. təsiri də monoqrafiyada idarə qədər dolğun elmi şərhini tapıb.

Azərbaycan Respublikasında obyektiv elmi mühitin, bu inkişaf edən meyarların bərqərar olduğu bir zamanda görkəmli ədəbi, ictimai-siyasi şəxsiyyətlər haqqında tarixilik prinsiplərinə əsaslanmayan subyektiv mülahizələrə ən yaxşı cavab təməl əsərlərinin ortada olması lazımdır. Bu baxımdan monoqrafiya haqqında akademik K.Talıbzadənin fikir fikirlərini müasir ədəbiyyatşünaslıq elmimiz üçün dəyərli tövsiyədir: "T.Əhmədovun N.Nərimanov haqqındakı bu qiymətli əsəri elmi fikrimiz üçün belə bir həqiqəti aşkara çıxarırıq ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının ayrı-ayrı klassiklərə aid monoqrafik tədqiqatlara Qoy xalq həyatından, milli mədəniyyətimizn ruhundan, arxivimizdən, təzkirələrimizdən, mətbuat tariximizdən xəbərsiz ədəbiyyatçılar bilsinlər ki, hər hansı sənətkarın bioqrafiyasından, arxivlərdə unudulmaqda olan faktlardan kənarda bir çox nəzəri problem lazımi inkişaf, dürüstlüklə həll etmək çox çətindir. T.Əhmədovun yeni tədqiqatı bu cəhətdən də diqqəti artırır ”.

Professor Teymur Əhmədovun göstərilən əsəri N.Nərimanovun şəxsiyyəti və yaradıcılığı, görkəmli dövlət xadimi kimi fəaliyyət göstərdiyi, böyük tarixi bir dövrün gedişatı haqqında mükəmməl elmi təsəvvür yaradır. Teymur müəllimlərin böyük ziyalılar nəslinin yetişdirilməsi və davamçısıdır. O, F.Qasımzadə, S.Vurğun, M.Cəlal, M.İbrahimov, M.Arif kimi şəxsiyyətləri əhatə edən elmi əxlaq dərslərini yeni nəsillərə köçürmək, həyat haqqında, insan münasibətlərini müəyyənləşdirmək üçün orijinal alimdir. Öz müəllimlərinə, öz ustadına olan ehtiramını onun ən ciddi elmi tribunalarındakı yarım əsrdən bəri şahidi olduğum çıxışlarında görmüşəm. Xüsusi elmi rəhbər olmuş xalq yazıçısı, akademik M.İbrahimov, professor M.Cəlal haqqında tədqiqat və nəşrləri ibrətamiz örnəklərdir. Bura Səməd Vurğun, Abdulla Şaiq haqqında kitabları da əlavə etsək, onun araşdırmalarının elmi-praktik istiqaməti haqqında təsəvvür genişlənər. Teymur müəllimin digər sahələrdəki fəaliyyətinin ədəbi-mədəni fikir tariximizdəki yeri, çəkisini azaltmadan, onun Mirzə İbrahimov sənətinə və şəxsiyyətinə sabit, dəyişməz ehtiram və sevgisini Mirzə müəllim haqqında nəşr etdirdiyimiz xatirələr kitabının hazırlanması prosesinin idarə olunma müddətini gördü, bu məqamda ustad, müəllim yolunu əziz tutmağın nəcib, ibrətamiz, əyani nümunəsindən çox öyrənmişəm.

Mirzə İbrahimovun adı ilə bağlı məktəb böyük milli idealların, şəxsiyyət, ustadlıq, sənət-elm amallarının qovuşduğu mənəvi məkandır. Onun görkəmli tələbəsi, yorulmaq bilmədən milli-mədəni tərəqqi yolunda həssas doğuran gənclik ehtirası ilə çalışan professor Teymur Əhmədovun "Akademik Mirzə İbrahimov" əsəri təkcə bu böyük şəxsiyyətin yaradıcılığı ilə məhdudlaşdı, XX əsr Azərbaycan ədəbi-nəzəri fikrinin əsas inkişaf istiqamətləri, bu sahədəki dövlətçilik meyarları, hakim siyasi rejimlə ədəbi-mədəni həyatın kəsişən və ayrılan yolları haqqında zəngin faktik materiala təsəvvür yaradır.

Mirzə İbrahimovun mürəkkəb, xalqın taleyi ilə bağlı ziddiyyətli, ağrılı-acılı zaman hüdudlarındakı çoxşaxəli fəaliyyətdə sənətin nəzəri məsələləri, milli ədəbi irs, dünya ədəbiyyatı, müasir ədəbi prosesin problemləri xüsusi yer tutur. Geniş oxucu kütləsinə təqdim olunan bu monoqrafiyaya zəngin arxiv materialları, elmi-nəzəri araşdırmalar, xatirələr, ümumdünya XX əsrin böyük bir dövrün ədəbi-ictimai gedişatının kontekstində Mirzə İbrahimovun böyük yazıçı olduğu kimi, akademik adına hörmət və ehtiram gətirilən bir tədqiqatçı alim, nəzəriyyəçi ədəbiyyatşünas və tənqidçi olduğunu da təsdiq edir.

Teymur Əhmədovun bu monoqrafiyasının böyük bir üstünlüyü həm də ondadır ki, Mirzə İbrahimovun ədəbi-nəzəri irsi dövründəki humanitar fikir tarixi, həm dövlətçilik tarixi ilə paraleldə, bu zəmində araşdırılır. Belə tədqiqat üsulu predmetin özündən irəli gələn və Mirzə İbrahimovun ədəbiyyatşünaslıq əsərlərinin bu kontekstdən kənarda tədqiqi onun milli vətəndaşlıq tutumunu, elmi ideyalarının xalqın milli tərəqqisindəki rolunu ortaya qoya bilməzdi. Akademikliyin elmi-mənəvi və dövlət-xalq naminə statusu monoqrafiyanın bütün fəsillərini, eyni zamanda bədii-publisistik materialların hədəfini, konseptual mahiyyətini ehtiva edir. Humanitar fikir tarixinə paralel öyrənilən Mirzə İbrahimovun buna mənəvi haqqı var idi və müasirlərinin çoxundan əvvəl gedirdi.

Monoqrafiyanın ilk fəslində müəllif haqlı olaraq M.İbrahimovun ədəbi-elmi və ictimai-siyasi fəaliyyətinə nəzər yetirir, respublikada və onun hüdudlarından kənarda M.İbrahimova xalqının ədəbiyyatı, dili, mədəniyyəti, tarixi haqqında akademik statusunda sözlərini icra edən konkret əsərlərinin təhlili, humanitar fikrə təsir verməyin elmi-təşkilati nümunələrin arxiv sənədləri, tarixi faktların məntiqi ilə əlaqələndirilir. Məlumatdur ki, Azərbaycan ədəbiyyatında realizm, Şərq Renessansının yaradıcılıq metodu haqqında mübahisələrdə M.İbrahimov xaricində görkəmli tədqiqatçılarla yekdil deyildi. Bunun milli ədəbi fikir tarixi ilə bağlı tərəflərə yenidən qayıdan monoqrafiya müəllifi - Teymur Əhmədov haqlı olaraq bir mövqedə dayanır ki, M.İbrahimov ədəbiyyatının bütün tarixi inkişaf etdirilən xalq təfəkkürünün,

M.İbrahimovun ədəbi-nəzəri irsi, bu səpgili əsərlərində əksini tapmış konsepsiyaları realizə etmək üçün elmi-təşkilati fəaliyyət T.Əhmədovun monoqrafiyasında bir-birini tamamlayan (mən deyərdim ki, eyni çəkidə, eyni münasibətdə olan) vəhdətdə öyrənilir.

M.İbrahimovun Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatının tədqiqi və təbliği sahəsindəki fəaliyyətə nəzər yetirdikdə bu böyük şəxsiyyətin gördüyü işin vətəndaşlıq tutumunun mənası, tarixi və müasir xarakterli bir daha göz önünə gəlir. Mübaliğəsiz izah olar ki, M.İbrahimov Cənubila bağlı böyük bir institutun işini gördü və onun müəssisə şöbə bu gün də onun missiyasını davam etdirdi. Teymur Əhmədov M.İbrahimovun yaradıcılığında Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı probleminə görə onun bədii yaradıcılığından başlayır, bu mövzunun ədəbiyyatımızın böyük bir qoluna çevrilməsində onun hekayə, povest və romanlarını, bədii publisist yazılarını, Cənubilu ziyalılarla yazışmalarını dövriyyəyə gətirir, Cənubi ədəbiyyatının sistemini davam etdirir. Başqa sözlə, ədib M.İbrahimovun alim, elmi təşkilatçıların məntiqi olduğunu, birinin digərini tamamladığını böyük təcrübəyə malik təqiqatçı kimi uzlaşdırır. M.İbrahimovla uzun illər bu müddət ərzində istifadə olunan mülki müəllifin Cənubi şöbəsinin nəşrlərinə, xüsusi dördcildlik "Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" nın hazırlanmasında böyük enerji, təcrübə tələb olunan yaradıcılıq prosesinə, bu məqamda M.İbrahimovun müdrik alimlik və təşkilatçılıq istedadına əhəmiyyət verən yerlərdə və onunla Teymur Əhmədovun da müəllifi və redaktoru olduğu bu dəyərli əsərlər - bu antologiyaların zəminində yazılmış sanballı "tarix" dir və bu şəraitdə aparılacaq çoxcildliklərin elmi-metodoloji əsasını qoyur. haqqında görkəmli elm və söz adamlarının,

Professor Teymur Əhmədov bu gün də öz ustadı Mirzə İbrahimovun əsasını qoyduğu böyük vətəndaşlıq işini qeyd etdi davam etdirdi. "Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" əsərlərinin nəşri onun böyük xidmətidir. Teymur müəllimin Ə.Qaracadaği, M.Talıbov, M.Ə.Möcüz, M.Şəhriyar, H.Sahir haqqında portret işçiləri, xarici icmal məqalələri onun elmi maraq dairələrinin genişləndirilməsini genişləndirir.

Professor Teymur Əhmədovun beşcildlik "Seçilmiş əsərləri" onun yaradıcılığında tarixçilik, publisistika, ədəbi-nəzəri təhlilin birinin birini tamamladığını göstərdi. Beşcildliyin bir cildinə onun publisist yazıları daxil edildi. siyasətinin ağrılarını öz nəsil-nəcabətinin timsalında görən bir şəxsiyyətin qərarlarını zəmində təhlil edirlər. Uşaqlıq və gənclik illərindən üzü bəri apardığı müşahidələr və tarixdəki tarixi faktlar üçün yeni nəsillərə zəngin məlumat verir. Bu milli qeyd, milli ad və vətəndaşlıq əlaqələri.

Görkəmli ədəbiyyatşünas alim, professor Teymur Əhmədov, eyni zamanda dəyərli elm təşkilatçısı və jurnalistdir. Uzun illərdir "Respublika" qəzetinin baş redaktoru kimi müstəqil dövlətçilik institutlarının formalaşması prosesinə köməkçi olan yüzlərlə dəyərli yazının müəllifi və təşkilatı. Xalqımızın tərəqqisi yolunda onun xidmətlərinin dövləti və ədəbi-elmi ictimaiyyətimizdə yüksək qiymətləndirilmişdir.

Şərəfli işində gənclik enerjisi ilə yaşayır- yaradan professor Teymur Əhmədova uğurlar diləyi ilə.

Şirindil ALIŞANOV,

filologiya elmləri doktoru, professor